W dzisiejszym obrocie gospodarczym wzorce umowne stanowią powszechną praktykę! Przedsiębiorcy zawierają w ten sposób umowy zwłaszcza z konsumentami. Wynika to z tego, że współczesny obrót cechuje się pewną masowością i powtarzalnością, co sprzyja standaryzacji takich „ogólnych” umów. W artykule znajdziesz odpowiedź na pytanie, czym dokładnie jest wzorzec umowny oraz czy warto zawierać w ten sposób umowę?
Zapraszam do lektury!
Czym jest wzorzec umowny?
Wzorzec umowny to jednostronnie przygotowany projekt umowy, który z założenia ma charakter uniwersalny i dość ogólny. Wszystko po to, aby strona, która go sporządziła, mogła go wielokrotnie stosować. Wzorce umowne są często stosowane przez przedsiębiorców, aby ułatwić i przyspieszyć proces zawierania umów.
Wykorzystuje się je w relacjach z kontrahentami, konsumentami oraz innymi podmiotami gospodarczymi. Wzorce umowne mogą dotyczyć różnych aspektów umów, takich jak warunki płatności, dostawy, gwarancja, czy też ogólne warunki korzystania z usług czy produktów.
Trzeba podkreślić fakt, że wzorzec przygotowuje tylko jedna ze stron. Jest to z reguły strona „silniejsza”, czyli np. przedsiębiorca w relacji z konsumentem. Nie jest to jednak zasadą, bowiem przedsiębiorcy mogą zawierać umowy przy pomocy wzorca także między sobą.
Jakie są źródła wzorców umownych?
W polskim prawie wzorce umowne reguluje Kodeks cywilny. Na próżno jednak szukać tam definicji wzorca. Pojawia się tylko wskazanie, pod jakimi nazwami może występować wzorzec. Zalicza się do nich:
- Ogólne warunki umowy – są to sformalizowane zbiory ogólnych postanowień umownych, uporządkowanych według określonego schematu. Generalnie dotyczy zawierania, wykonania i skutków niewykonania umowy.
- Wzór umowy (umowa formularzowa/umowa standardowa) – są to formularze z wolnymi miejscami do wypełnienia w ramach konkretnej umowy. Zawarcie takiej umowy polega na wypełnieniu określonych elementów i podpisie.
- Regulamin – podobny do ogólnych warunków umowy, ale dużo bardziej szczegółowy. Jest to sformalizowany wzór postanowień umownych, które mają dotyczyć danego stosunku zobowiązaniowego.
Wyżej wymienione nazwy są najbardziej typowe, ale w praktyce obrotu występuje wiele innych. Tak naprawdę nie ma znaczenia, jak nazywa się wzorzec umowny, chodzi tylko o sam fakt spełniania funkcji wzorca.
Przykłady wzorców umownych:
- Taryfa operatorów telefonii komórkowych;
- Regulamin sklepu internetowego;
- Regulamin prowadzania rachunku bankowego;
- Ogólne warunki ubezpieczenia;
- Regulamin lokaty bankowej.
Czy wzorzec umowny ma pierwszeństwo przed „zwykłą” umową?
W sytuacji, gdy zachodzi sprzeczność między postanowieniami wzorca a umową, prawa i obowiązki stron ustalone indywidualnie przez strony mają pierwszeństwo. To postanowienia umowy (a nie zapisy zawarte we wzorcu) będą kształtować treść stosunku prawnego między stronami w zakresie, który został przez nie uzgodniony.
Nawiasem mówiąc, jeżeli strony w umowie zdecydują się na uregulowanie kwestii w sposób mniej korzystny dla konsumenta niż postanowienia wzorca, zasada pierwszeństwa również będzie miała zastosowanie. Ustawodawca tym samym przyznaje pierwszeństwo poszanowaniu woli stron, nawet jeśli działa to na ich niekorzyść.
Kiedy wzorzec umowny nie będzie obowiązywał?
Wzorzec umowny nie obowiązuje adresata, gdy:
- nie został mu prawidłowo doręczony przed zawarciem umowy,
- nie jest powszechnie dostępny.
Jaką treść musi zawierać wzorzec umowny?
Zgodnie z postanowieniami Kodeksu Cywilnego, wzorzec umowy musi być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Co więcej, każda niejednoznaczna klauzula jest interpretowana na korzyść konsumenta. To wymaganie dotyczy każdego rodzaju wzorca i ma znaczenie szczególne w przypadku umów z udziałem konsumentów.
Jasne sformułowanie warunków umownych ma na celu umożliwienie konsumentowi, pozbawionemu profesjonalnej wiedzy na temat przedmiotu umowy, świadomego i przemyślanego podjęcia decyzji w kwestii zawarcia umowy. Trzeba mieć to na uwadze, formułując wzorzec umowny!
Wzorce umowne w postaci elektronicznej
Wzorce umowne w postaci elektronicznej nikogo już nie dziwią. Przykład? Regulaminy sklepów internetowych. Robiąc zakupy online, każdy konsument musi zaakceptować taki regulamin. Wówczas na przedsiębiorcy ciąży obowiązek udostępnienia takiego regulaminu jeszcze przed zawarciem umowy – tak, aby konsument mógł zapoznać się z nim, przechowywać i odtwarzać w codziennych czynnościach. Wszystko to zostało uregulowane w Kodeksie cywilnym:
„§ 4. Jeżeli jedna ze stron posługuje się wzorcem umowy w postaci elektronicznej, powinna udostępnić go drugiej stronie przed zawarciem umowy w taki sposób, aby mogła ona wzorzec ten przechowywać i odtwarzać w zwykłym toku czynności.”
Sposób dostarczenia jest dowolny, jednak musi umożliwiać przechowywanie i odtwarzanie wzorca w łatwy sposób, bez konieczności posiadania specjalistycznego sprzętu czy oprogramowania oraz bez stosowania skomplikowanych technologii informatycznych.
Czy wzorce umowne mają więcej zalet czy wad?
Bez wątpienia wzorce umowne spełniają wiele pozytywnych funkcji, np. przyspieszają obrót i minimalizują koszty zawierania umów. Mają jednak także „ciemną stronę” i istnieje kilka negatywnych konsekwencji ich stosowania. M.in. pojawia się ryzyko narzucania podmiotom słabszym niekorzystnych postanowień przez podmioty silniejsze. Częstą praktyką jest np. drukowanie niekorzystnych postanowień „drobnym druczkiem”.
Takim zabiegom usiłują przeciwdziałać ustawodawcy – zarówno polski, jak i europejski. Regulacje w tym zakresie wymuszają, aby druga strona mogła rzeczywiście zapoznać się ze wzorcem. Chodzi o stworzenie realnej możliwości zapoznania się ze wzorcem. (A to, czy strona wykorzysta taką możliwość, jest inną kwestią.)
W związku z powyższym wprowadzono możliwość kontroli treści wzorców:
- Abstrakcyjną – która polega na tym, że organ państwowy kontroluje treść wzorca w oderwaniu od konkretnej umowy. W Polsce jest to UOKiK.
- Incydentalną – w konkretnym przypadku sąd bada, czy treść wzorca nie narusza reguł nadanych przez ustawodawcę.
Podsumowanie. Wzorzec umowny – to musisz wiedzieć!
Wzorce umowne stanowią nieodłączny element dzisiejszego biznesu. Przede wszystkim umożliwiają przedsiębiorcom szybkie i efektywne zawieranie umów. Choć przynoszą korzyści, ich nadużywanie może prowadzić do nierównowagi w relacjach handlowych. Z tego powodu istotne jest poprawne sformułowanie postanowień każdego wzorca. Chodzi o to, aby nikt nie zarzucił Ci – jako przedsiębiorcy – że np. nadużywasz swojej pozycji w stosunku do konsumenta.
Może Cię też zainteresować ten wpis: Odsetki – 6 faktów, o których nie wiedziałeś
________________________________________________________
Autor wpisu: radca prawny Tomasz Cudnoch
Nie wiesz, jak napisać wzorzec umowny?
Skontaktuj się ze mną:
+48 509 100 326
kancelaria@cudnoch.eu