Zgodnie z obowiązującą w polskim porządku prawnym zasadą swobody umów, strony zawierające umowę mogą w sposób dowolny kształtować jej treść. Oczywiście musi odbywać się to w granicach zakreślonych przez prawo. Jednak w dzisiejszym wpisie będzie nas interesowało zastosowanie tej zasady również do instytucji, jaką jest kara umowna, uregulowana w przepisach Kodeksu cywilnego.
Co to właściwie oznacza? Mówiąc krótko – zarówno samo zastrzeżenie, jak i szczegółowe uregulowanie w umowie kary umownej zależy tylko i wyłącznie od woli stron. Kara umowna może się w niej znaleźć, ale nie musi. Mimo że uprawnienie do skorzystania z instytucji kary umownej wydaje się być proste – „Żądam, aby w umowie, którą zawieram, zastrzeżono karę umowną” – i tyle. Niestety nie do końca tak jest. W swojej zawodowej praktyce niejednokrotnie spotykam się z sytuacjami, w których Klienci użyli kary umownej w sposób nieprawidłowy. Czasami nawet, podpisując naprawdę duży kontrakt, wpływający na losy przedsiębiorstwa – nie pomyśleli o zastrzeżeniu kary umownej. W związku z tym, w dzisiejszym artykule chciałbym poruszyć tę tematykę. Przede wszystkim odpowiem w nim na takie pytania, jak:
- Czym jest kara umowna?
- Czy jej wysokość jest w jakiś sposób ograniczona przez przepisy prawa?
- Kiedy warto wprowadzić do umowy karę umowną?
Nie przedłużając – zachęcam do lektury niniejszego artykułu.
Kara umowna
Istotą kary umownej jest przede wszystkim zabezpieczenie interesu stron. Zgodnie z art. 483 Kodeksu cywilnego – można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). Jest to zatem określona suma pieniędzy, która będzie przysługiwała jednej ze stron w razie niedotrzymania warunków umowy. Co istotne, może ona zostać zastrzeżona w przypadku niespełnienia całego świadczenia wynikającego z umowy, jak i poszczególnych czynności wchodzących w jego zakres.
Przykład
Załóżmy, że jako przedsiębiorca zawieramy z wykonawcą umowę o stworzenie strony internetowej. W celu osiągnięcia efektu docelowego, wykonawca musi wykonać szereg następujących po sobie czynności, które będą składać się na finalne wywiązanie się z umowy. Zatem – opierając się na tym, o czym wspomniałem powyżej – w takiej umowie można zastrzec karę umowną w określonej kwocie, np. za to, że będzie ona niepoprawnie działała (a zależy nam na tym, bo np. wcześniej mieliśmy podobne problemy), a dodatkowo karę umowną w innej kwocie za każdy dzień zwłoki w „oddaniu” przygotowanej strony internetowej.
Jeśli zatem zaistnieje opisana w umowie okoliczność obwarowana karą umowną, wówczas poszkodowana strona może domagać się rekompensaty, która następuje w formie zapłaty wcześniej ustalonej sumy pieniędzy, czyli właśnie kary umownej.
Uwaga!
Zastrzega się, że nie można celowo zaniechać obowiązków i zastąpić ich wskazaną w kontrakcie karą umowna.
W tym miejscu warto wskazać, że kary umowne stosuje się do zobowiązań niepieniężnych. Oznacza to, że możemy jej dochodzić w przypadku np. niewykonania wcześniej rzeczonej strony internetowej lub przekroczenia terminu jej wykonania. Natomiast nie jest dopuszczalne zastrzeżenie kary umownej za nieterminową zapłatę lub jej brak. Jest to bowiem świadczenie pieniężne. Jeśli umowa dotyczy zobowiązań finansowych, świadczeń pieniężnych – wówczas konsekwencją będzie nie kara umowna, a naliczenie stosownych odsetek.
Wysokość kary umownej
Podobnie jak ma to miejsce przy zastosowaniu w umowie kary umownej – jej wysokość może zostać ustalona w sposób dowolny. Na etapie tworzenia i zawarcia umowy nie ma jakichkolwiek ograniczeń w tym zakresie. Strony mają zatem możliwość ustalenia takiej kwoty, która będzie odpowiadała branym pod ich uwagę kryteriom. W przypadku wykonania zobowiązania w znacznej części, a także rażącego wygórowania kary umownej, o czym bardziej szczegółowo napisałem poniżej, dłużnik może jednak żądać zmniejszenia kary umownej. Jeśli sąd uwzględni jego zarzut, miarkuje należną wierzycielowi karę umowną. Polega to na modyfikacji ilościowej zastrzeżonej przez strony kary umownej – zamiast pierwotnie umówionej sumy wierzyciel otrzyma sumę mniejszą.
Roszczenie o wypłatę kary umownej powstaje z chwilą niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika i to na tym etapie mogą pojawić się problemy. Ich przyczyną jest treść art. 484 § 2 KC, który stanowi, że:
- jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej [Uregulowanie to wydaje się być logiczne i sprawiedliwe. Przykładowo, jeśli wykonawca w znacznej części wywiązał się ze swoim obowiązków – może starać się o proporcjonalne obniżenie kary umownej.];
- to samo dotyczy przypadku, w którym kara umowna jest rażąco wygórowana [Przepis ten daje zatem jednej ze stron prawo do udania się do sądu z zarzutem miarkowania kary umownej. W takiej sytuacji sąd bada, czy wysokość kary umownej nie przewyższa znacząco poniesionej przez wierzyciela szkody.].
Kiedy warto wprowadzić karę umowną?
Warto podkreślić, że kara umowna ma przede wszystkim charakter prewencyjno-represyjny. Oznacza to, że jej zadaniem jest motywowanie obu stron umowy do właściwego wykonania wskazanych w umowie zadań. Kiedy warto zatem korzystać z tej instytucji? Ze swojego doświadczenia mogę powiedzieć, że zawsze wtedy, gdy dana umowa ma większe niż przeciętne znaczenie dla naszego przedsiębiorstwa. Dodatkowo jestem zwolennikiem wprowadzania kar umownych do kontraktów o dużej wartości czy też mających charakter cykliczny, powtarzalny. Oczywistym jest, że żaden szanujący się przedsiębiorca w momencie zawarcia umowy nie zakłada z góry, że nie będzie się z niej wywiązywał. Jednak w przypadku umów, które obejmują dłuższy przedział czasowy – warto zabezpieczyć się przed przykrymi konsekwencjami w przyszłości.
Tak jak wspominałem wcześniej – kary umowne stosuje się w przypadku zobowiązań niepieniężnych, kiedy jedna ze stron zobowiązuje się do realizacji określonego świadczenia tego typu. Oznacza to, że zapis o karze umownej może pojawić się np. w umowie o dzieło, umowie zlecenie czy umowie dotyczącej usług. Warto zaznaczyć, że kara umowna dotyczy także nieprzestrzegania pewnych zasad, jakimi mogą być obowiązek zachowania poufności czy też zakaz konkurencji.
Kara umowna – co musisz o niej wiedzieć? Podsumowanie
Podpisując umowę, strony niewątpliwie zobowiązują się do przestrzegania jej warunków. Działając jednak w oparciu o zasadę ograniczonego zaufania, nie można wykluczyć, że w trakcie współpracy mogą pojawić się pewne nieprawidłowości. Związane np. z tym, że jedna ze stron niewłaściwie wywiązuje się z zawartej umowy. Nawet jeśli współpracujemy ze sprawdzonym kontrahentem, warto zminimalizować takie niebezpieczeństwo i zastosować odpowiednie zabezpieczenia – przykładowo w postaci opisanej kary umownej.
Przeczytaj również:
_______________________________________________________
Autor wpisu: radca prawny Tomasz Cudnoch
Potrzebujesz pomocy prawnej w zakresie kar umownych?
Skontaktuj się ze mną:
+48 509 100 326
kancelaria@cudnoch.eu