Bezpodstawne wzbogacenie – 5 najważniejszych faktów!

Bezpodstawne wzbogacenie stanowi istotny aspekt polskiego systemu prawnego, zakładającego kauzalność wszelkich zmian majątkowych. Zgodnie z Kodeksem Cywilnym, bezpodstawne wzbogacenie występuje, gdy jedna osoba uzyskuje korzyść kosztem innej – jedna coś traci, a druga coś zyskuje, a taka czynność nie ma uzasadnionego powodu. Najprostszym przykładem bezpodstawnego wzbogacenia jest, np. wpisanie niepoprawnego numeru rachunku bankowego, wskutek czego niewłaściwa osoba otrzyma pieniądze. To tylko jeden z przykładów, a więcej znajdziesz w artykule!

Zapraszam do lektury!

1. Definicja: 

O co w ogóle chodzi z bezpodstawnym wzbogaceniem? Sednem całej sprawy jest to, że założeniem polskiego systemu prawnego jest kauzalność wszelkich przysporzeń i rozporządzeń. Chodzi o to, że dla jakiejś zmiany majątkowej, dla dokonania jakiejś czynności powinien istnieć, uzasadniony powód. Podbudowa tego systemu jest taka, że nie patrzymy tylko na to kto ile ma i jak to się zmieniło, tylko patrzymy dlaczego, to się zmieniło. W związku z tym, nie wszystkie przysporzenia uznajemy za uzasadnione w świetle prawa, np. złodziej kradnie 1 mln zł – staje się on bogatszy, ale system prawny nie patrzy w tym momencie tylko na to, że ktoś jest bogatszy, tylko dodatkowo mówi ,,to co zrobiłeś, nie jest słuszną podstawą twojego wzbogacenia”. Słuszną podstawową wzbogacenia może być, że ktoś coś zarobił na mocy umowy, w drodze spadku, jako darowizna, otrzymał zapłatę za świadczenie.

W związku z tym w Kodeksie Cywilnym uregulowano instytucję bezpodstawnego wzbogacenia, a definicja brzmi następująco:

Art.  405. Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

2. Przesłanki bezpodstawnego wzbogacenia: 

Aby, mówić o bezpodstawnym wzbogaceniu muszą spełnić się przesłanki: 

1. Wzbogacenie jednej osoby, czyli uzyskanie korzyści majątkowej poprzez powiększenie aktywów lub zmniejszenie pasywów majątku.
2. Zubożenie drugiej osoby, czyli utrata majątku i korzyści.
3. Związek przyczynowy między wzbogaceniem a zubożeniem, chodzi o to, że jedna osoba musiała coś stracić, a druga zyskać.
4. Bezpodstawność wzbogacenia, brak podstawy prawnej wzbogacenia. 

Przykłady bezpodstawnego wzbogacenia:

Przykładów bezpodstawnego wzbogacenia jest naprawdę wiele i można się zdziwić, ale może zdarzyć się każdemu z nas, np.:

• Wpisanie złego numeru rachunku bankowego czy niepoprawnej (wyższej kwoty) podczas robienia internetowego przelewu.
• Błędne wyliczenie przepracowanych godzin i zapłata pracownikowi zbyt dużej pensji w stosunku do przepracowanego czasu. 
• Nieodpłatnego korzystania z cudzych, najczęściej płatnych usług;
• Wykonania cudzego zobowiązania w błędnym przekonaniu, że wykonuje się własne.

3. Roszczenia o wydanie wzbogacenia:

Co robić, gdy doszło do bezpodstawnego wzbogacenia? Zgodnie z zasadami ogólnymi zubożony może żądać zwrotu korzyści majątkowej, którą wzbogacony uzyskał. Owy zwrot powinien nastąpić w naturze, a jeżeli przedmiot wzbogacenia został przez wzbogaconego zbyty, utracony lub uszkodzony, powinien zwrócić wszystko, co uzyskał w zamian. Jeśli taki zwrot jest niemożliwy, wzbogacony powinien zwrócić wartość przedmiotu. Trzeba wiedzieć, że obowiązek wydania korzyści wygasa, jeśli wzbogacony zużył ją lub utracił tak, że nie jest już wzbogacony. Lecz zasadą jest, że wzbogacony powinien zwrócić całą korzyść, ponieważ powinien od początku liczyć się z obowiązkiem jej zwrotu.

4. Przedawnienie 

Roszczenie z bezpodstawnego wzbogacenia jest roszczeniem majątkowym, które na zasadach ogólnych podlega przedawnieniu w terminie 6 lat. Jeżeli roszczenie wiąże się z prowadzeniem działalności gospodarczej, termin przedawnienia wynosi 3 lat. Samo roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia stają się wymagalne . od momentu, gdy zubożony wezwał wzbogaconego do wydania korzyści.

Ważne! Do zwrotu korzyści majątkowej zobowiązana jest nie tylko osoba, która się bezpodstawnie wzbogaciła, ale także jej spadkobiercy oraz ci, na rzecz których wzbogacony rozporządził zdobytymi pieniędzmi czy dobrami materialnymi.

5. Różnica między świadczeniem nienależnym, a bezpodstawnym wzbogaceniem 

Świadczenie nienależne to szczególny przypadek bezpodstawnego wzbogacenia, bowiem wzbogaconemu nie należy się korzyść otrzymana od zubożonego jako świadczenie.

Zubożonemu przysługuje roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia w przypadkach, gdy:

• osoba spełniająca świadczenie, nie była w ogóle to tego zobowiązana,
• osoba, która spełniła świadczenie nie była do tego zobowiązana względem osoby, jakiej świadczenie zostało wykonane,
• jeżeli podstawa świadczenia odpadła,
• zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty,
• jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Powyższe przypadki uprawniają osobę do wszczęcia postępowania o zwrot bezprawnego wzbogacenia się danej osoby w postaci nienależnego świadczenia. Kodeks cywilny wyróżnia jednocześnie kilka okoliczności, gdy takie żądanie jest bezzasadne, bowiem zgodnie z 411 k.c. istnieją cztery wyjątki, w których bezpodstawne wzbogacenie w postaci nienależnego świadczenia nie podlega zwrotowi. Nie można żądać zwrotu świadczenia, jeśli: 

• zubożony był świadomy braku zobowiązania;
• świadczenie, w wyniku którego doszło do wzbogacenia było zgodne z zasadami współżycia społecznego;
• zubożony świadcząc, spełnił niewymagalne świadczenie na rzecz wzbogaconego 
• świadczenie stanowi zadość przedawnionemu roszczeniu oraz roszczeniu z gier i zakładów.

Podsumowanie – bezpodstawne wzbogacenie 

Rozważając 5 faktów o bezpodstawnym wzbogaceniu, zauważamy, że przesłanki to kluczowy element tego zjawiska. W przypadku uzasadnionego roszczenia, zubożony może żądać zwrotu korzyści majątkowej, jednak trzeba pamiętać, że roszczenie podlega przedawnieniu. Kodeks cywilny wyznacza wyjątki, w których zwrot świadczenia nie jest możliwy.